بر آن شدیم اطلاعات مختصری از سازهای کوبه ای به همین عنوان در تاپیکی اختصای در اختیار دوستداران و علاقه مندان موسیقی به خصوص علاقه مندان به سازهای کوبه ای قرار دهیم و هر دو هفته یکبار اطلاعات مربوط به یک ساز شامل : پیشینه ی ساز ، معرفی ساز از نظر شکل ظاهری ، معرفی استادان بزرگ و معرفی مهمترین آثار در این تاپیک در اختیار علاقه مندان قرار خواهد گرفت .
پیشینه ی دف :
باتوجه به نظرات فراوان که در باره مبدا پیدایش آلات موسیقی در جهان . پذیرفته شده است . این عقیده پیش از همه مورد تایید است که قدیمی ترین و اساسی ترین نمونه آلات موسیقی . سازهای ضربه ای هستند مطابق نطریه های متفاوت پیرامون تاریخچه دف و نیز تحقیقات وسیقی که در این زمنیه به عمل آمده است می توان به بیان کهن حضرت داوود در کتاب مقدس زبور اشاره کرد که فرموده اند که (او را به دف و رقص تسبیح بخوانید)این گفته حاکی از آن است که در زمانهای بسیار دور دف جایگاه و منزلت و یژه ای در آیین های سنتی . مذهبی . عرفانی . دراویشی و همچنین بزمی و رزمی در جهت نوروز و تحویل سال پارسیان در دوران شاهنشاهی ساسانیان توام با نوای دف بوده است. دف در ایران ساسانی همراه با سرودهای خسروانی و بطور گروه نوازی مورد استفاده قرار می گرفته است.
تاثیرات مقتضیات زمان و مکان و تقییر و تحولات سرزمینهارا در اشکال دف نمی توان نادیده گرفت . برخی قبایل نامهاو عناوین های متناسب با تمدن .فرهنگ . آیین و زبان آن زمان خود .بردف می نهادند.در نگاهی به ریشه این کلمه می توان دریافت که ریشه لغوی دف در آغاز (دوب)بوده است .
(دوب) در زبان سومری به معنای لوح و خط به کاررفته سات و بعدها به علت مقتضیات زمان در دوره ای دیگر وارد زبان آکدی شده و به (دوپو) یا توپو تغییر نام یافته است این کلمه بعدها در اثر تردد اعراب بادیه نشینبه سرزمین پارسیان عینا در مکتوبات عرب انتشار یافت و به نام دف مشهور شد.پس از طی شدن دوره آغازین اسلام به تدریج دف جنبه مذهبی و آیین یخود را از دست داد و استفاده های عامیانه تری یافت و به تدریج جای خود را به سازهای دیگر همچون دایره . تنبکم و یا به قول اعراب ضرب داد .لیکن پس از مدتی با بوجود آمدن تصوف اسلامی دف نوازی مجددا رایج شده و در محافل عرفانی به رشد و نموی نوین پرداخت که تا دهها های اخیر دارای روندی کند و لیکن بسیار پربار و گرانبها بود. د رحال حاضر در کشورهای آسیایمیانه و شرقی مثل اندونزی. مالزی و سنگاپور نوعی ساز با ساختمان مشابه دف امروزی یافت می شود که در محافل . عبادتگاهها. معابد و غیره مورد استفاده قرار می گیرد.
هنری جورج فارس در تاریخ موسیقی مغرب زمین می نویسد : نخستین خواننده مرد حرفه ای اسلام در خوانندگی برای همراهی خود جز از دف از هیچ ساز دیگری استفاده نمی کرد.
لغیض ( به معنی خوشخوان)که نامش در زمره چهار خواننده بزرگ عرب آورده شده است آواز خودش رابا دف همراهی می کرد.در نقشهای حکاکی شده در خرابه های نینوا پایتخت کشور باستانی آشوردر بین نوازندگان . نوازنده ای در حال نواختن نوعی ساز کوبه ای دایره شکل که تناسب بسیار زیادی به ساز دف امروزی دارد می باشد. این نقش بیانگر رواجدف نوازی در امپراطوری آشور که خود زمانی مستعمره امپراطوری بابل بود دارد .دف امروزه در ایران جایگاه ویژه ای دارد ایرانیان دف را در شادی ها . جشن های بزرگ خود مانند نوروز می نواختند امروزه نیز بسیاری از اقوام ایرانی مراسم سنتی . آیینی . مذهبی . عرفانی و محلی خود را با نوای دف و گاهی به همراه چند ساز دیگر مانند نی و تنبور همراهی می کنند.و بلاخره دف به وسیله مسلمانان به اسپانیا در اروپا را یافت.
ای دف زن دف بر دست دف زن که شوم سرمست
استاد عبد الرحمن بدوی درباره سماع می نویسد : نخستین حلقه سماع را علی تنوفی یکی از یاران سری سقطی متوفی ۲۵۳ هجری در بغداد بر پا کرد. اعراب اصولا از دف برای تثبت ضربه های تقطیع در وزن شعر استفاده می کردند . بنابر این شاید بتوان گفت ابتدا دف بدین وسیله به محافل صوفیانه وارد گردیدو بعدها در مساله سماع. بوط جدی مورد استقبال و توجه صوفیان قرار گرفت. مولانا در این ارتباط می گوید: مست شدند عارفان . مطرب معرفت بیا زود بگو رباعیی. پیش در آ بگیر دف عرفی ساختمان ظاهری دف : کلاف اصلی دف، بدنه‌ای استوانه‌شکل و کوتاه از جنس چوب است که در یک طرف آن استوانه، پوست حیوانات یا پلاستیک کشیده‌شده‌است. ابتدا و انتهای قاب اصلی با برش زاویه‌دار (اصطلاحا برش فارسی) به هم چسبیده می‌شوند و ضخامت یک سمت از کلاف با تراشیدن چوب کمتر شده و پوست با سریش روی این لبه می‌چسبد و با گل‌میخ محکم می‌شود. ساختمان دف را می توان به اجزای زیر تقسیم کرد:
کلاف اصلی
پوست
حلقه‌ها
گل‌میخ‌ها
کمانه کمانه حلقه ای چوبی است با عرض ۵ الی ۶٫۵ سانتی متر با دایره ای به قطر ۵۰ الی ۵۵ سانتی متر که کمتر به اندازه های کوچکتر یا بزرگتر دیده می شود.ضخامت چوب از طرف پوست، به ۲ الی ۳ میلیمتر و از طرف پشت به ۱٫۵ سانتی متر می رسد.در صورتی که کمانه به شکل دایره ساخته شده و از تقارن کامل برخوردار باشد و پوست از طرفین یکسان کشیده شود، ساز صدای بسیار مطلوبی خواهد داشت.روی قسمت پشت چوب، یک فرو رفتگی ایجاد می گردد که محل استقرار انگشت شست میباشد و اصطلاحا آنرا شستی می گویند. کمانه دو گونه است. کمانه یک کمه از چوبی با قطر ۱٫۵ سانتی متر تهیه می گردد.دو سر چوب را طوری به یکدیگر متصل می کنند که به شکل دایره شود.این نوع کمانه، کم تر بر اثر فشار چوب کج می شود و از نظر وزن، نسبت به نوع دیگر، سبک تر است. پوست ۱ – پوست مصنوعی پوست مصنوعی نسبت به پوست های طبیعی خواصی دارد که از جمله آن می توان به موارد ذیل اشاره کرد :
داشتن کوک ثابت
قابلیت کوک با نت برای هر دف معین
یک دستی ضخامت سطح پوست دف
یک دستی کشش و یک دستی مواد سازنده در کل پوست
عدم جذب رطوبت در نتیجه عدم تغییر حالت بر اثر آن
عدم تغییر کوک در حال اجرا
تاب بر نداشتن کمانه به دلیل کشش یک سان پوست
صدای استاندارد شده همانند سازهای ارکستر و سمفونی
تجزیه نشدن توسط باکتری ها و میکروب ها
نداشتن بوی نا مطبوع
عدم ایجاد بیماری و حساست
عدم افت ارزش ساز به دلیل عدم افت کیفیت پوست آن
پر طرفدار تر از سازهایی با پوست طبیعی
۲ – پوست طبیعی برای ساختن دف با پوست طبیعی، از پوست حیواناتی همانند گوسفند، بز، آهو و میش استفاده می گردد.پوست مناسب پوستی است که کهنه باشد.برای امتحان، اگر به پوستی آب بزنیم و از آن بوی نامطبوع ساطع نشود، پوست کهنه است. پوست باید به خوبی دباغی شده باشد، یعنی ضخامت تمام نقاط آن یکسان باشد.برای دباغی پویت نباید از موادی همانند آهک که در صنایع چرم سازی به کار می رود، استفاده شود.بلکه باید در آب خوابانده شود و به مرور زمان موها را از پوست جدا نمود.آهک و مواد شیمیایی که در چرم سازی به کار می رود، چربی پوست را از بین می برند و در صدای آن تاثیر بدی می گذارند. پوست دف را نباید خیلی گرم کرد چون احتمال پاره شدن پوست وجود دارد.در ضمن، ممکن است در اثر کشیدگی زیاد پوست، کمانه کج شود.گرم کردن پوست، باعث خشک شدن چربی پوست شده و ساز را بد صدا می کند.حتی الامکان نباید به پوست دف آب زد چرا که در دراز مدت، بر کیفیت صدای آن اثر گذار است. اگر پوست دف در اثر گرمی هوا یا آفتاب بسیار کشیده شود، می توان آنرا از طرف پوست روی زمین صاف یا موزاییک شده گذار تا رطوبت زمین را آهسته آهسته به خود جذب کند. پوست را نباید روی آتش گرم کرد.برای گرم کردن پوست باید از هوای خشک، آفتاب یا تشک برقی استفاده کرد.اگر هیچ کدام از موارد در دسترس نبود، ناگزیر از هیتر برقی یا آتش استفاده می شود.لازم به ذکر است که در این روش، احتمال وقوع شوک حرارتی، پاره شدن پوست، خشک شدن چربی پوست و در نهایت پاره شدن پوست را به همراه دارد.برای جلوگیری از این مورد، باید دف را به فاصله مناسبی از آتش گرفت.باید دف را دایما بر روی حرارت بچرخانیم تا پوست تدریجا منقبض شود.با دست دما را کنترل می کنیم و اگر در جایی دمای پوست از حد مطبوع بیشتر باشد، دف را به صورت رفت و برگشتی ( بادبزنی ) حرکت می دهیم تا آن جایی که دف انقباض لازم را کسب کند. حلقه ها در جدار داخل کمانه، میخ ها قلاب مانندی تعبیه می گردد که روی آنها حلقه های فلزی ۳تایی یا ۴تایی و با فاصله ۳ سانتی متر از پوست و ۱ سانتی متر از دسته پهلویی نصب می گردند.این حلقه ها را با نام دیگری چون جلاجل نیز می شناسند. گل میخ ها به منظور مهار کردن و نگاه داشتن پوست روی کمانه در قسمت پشت، روی ضخامت ۱٫۵ سانتی متری، کمانه پوست را به وسیله ی میخ های سر تخت ( شبیه به پونز ) مهار می کنند.
معرفی تنی چند از استادان بزرگ دف تا کنون :
خلیفه کریم صفوتی
سید عطاءالله سلامیه
مرحوم خلیفه میرزا آغه غوثی آشنایی با سازهای کوبه ای بخش اول : ( دف )
استاد بیژن کامکارآشنایی با سازهای کوبه ای بخش اول : ( دف )
استاد مسعود حبیبی
استاد اردشیر فهیمی
معرفی مقام های دف : همانند سازهای زهی که دارای دستگاه مختلف می باشند ، ریتم های نوازندگی در دف نیز معمولاً در قالبی که آن را مقام می نامند اجرا می گردد . در ذیل به تعدای از این مقام ها اشاره می کنم :
حی االه
ذکر دایم
دایم
حدادی
حی الله الله
دایم سریع
گریان
هل گرتن
سه قزی
داحی نوع اول
مداحی نوع دیگر
معرفی چند اثر فاخر و ارزشمند دف نوازی :
اثر ارزشمند اجرای مقام های دف ( استاد بزرگ : سید عطاء الله سلامیه )
دو نوازی دف و نی ( اجرای دف با :استاد بیژن کامکار )
دو نوازی دف و رباب ( اجرای دف و رباب : استاد بیژن کامکار )
حی الله ( اجرای خلیفه میرزا آغه غوثی )
دو نوازی دف و دیوان ( اجرای دف : مسعود حبیبی )
آشنایی با سازهای کوبه ای بخش اول : ( دف )
الرئيسية 
عنوان: آشنایی با سازهای کوبه ای (داف 
8/2/2015, 4:34 am